Στις 23-25 Νοέμβρη διοργανώθηκε το 5ο Φόρουμ Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, μια ανοιχτή συνάντηση κοινωνικών επιχειρήσεων και φορέων Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας στην Ελλάδα που διοργανώθηκε από την Αναπτυξιακή Εταιρεία Καρδίτσας (ΑΝΚΑ), την ΚΟΙΝΣΕΠ Άνεμος Ανανέωσης, το Δίκτυο ΚΟΙΝΣΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας, το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Ελλάδας, το Κέντρο ΕΡΓΑΝΗ και το Impact Hub Athens στο οποίο φιλοξενήθηκαν και οι περισσότερες δράσεις.
Η συνάντηση ξεκίνησε με το Εργαστήριο για τις Ενεργειακές Κοινότητες (ΕΡΚΟΙΝ) με μεγάλη συμμετοχή. Στις εισηγήσεις που έγιναν αναδείχτηκαν η σημασία των 7 συνεταιριστικών αρχών για τη δημιουργία ΕΡΚΟΙΝ, τα πολλαπλά πεδία δραστηριοποίησης τα οποία προσφέρει το θεσμικό πλαίσιο (προμήθεια, εξοικονόμηση, παραγωγή), η σημασία που έχει μια ενεργειακή μετάβαση με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης και οι αλλαγές στην ενεργειακή καταναλωτική συμπεριφορά χάρη στην εμπλοκή των πολιτών σε συνεταιριστικά σχήματα. Για παράδειγμα, μέλη του ενεργειακού συνεταιρισμού EnerCoop στη Γαλλία αποφάσισαν να πληρώνουν περισσότερο για να μην χρησιμοποιούν πυρηνική ενέργεια. Επιπλέον, έγινε συζήτηση γύρω από την κλίμακα ενός τέτοιου συνεταιρισμού. Από τη μια, σύμφωνα με το νόμο, τα μέλη πρέπει να μένουν στην ίδια περιφέρεια. Από την άλλη, πολλά τέτοια εγχειρήματα χρειάζονται μεγάλο αρχικό κεφάλαιο το οποίο για να βρεθεί ενδέχεται να χρειάζεται και τη συνδρομή μελών εκτός της περιφέρειας. Πέρα από τη γεωγραφική εγγύτητα, έχει σημασία και η σύνθεση των μελών μίας ΕΡΚΟΙΝ. Παρόλο που ο νόμος το επιτρέπει, είναι μάλλον αδόκιμο να σχηματίζονται ΕΡΚΟΙΝ στις οποίες συμμετέχει ένας δήμος και απλά φυσικά πρόσωπα ως προς τη δημοκρατική διακυβέρνηση του θεσμού.
Στο εργαστήριο για την κοινωνική χρηματοδότηση, τέθηκε το ερώτημα αν τα χρηματοοικονομικά εργαλεία για την ΚΑΛΟ πρέπει να δημιουργούνται από τα κάτω ή να βασίζονται μόνο στο κράτος. Έγινε σαφές ότι οι κρατικές επιχορηγήσεις δεν μπορούν να αποτελούν τη μοναδική πηγή χρηματοδότησης γιατί δεν έχουν την αναγκαία τακτικότητα και γιατί δημιουργούν εξάρτηση από το κράτος. Παρουσιάστηκαν μια σειρά από ιδέες και καλές πρακτικές, όπως η πρωτοβουλία για τη δημιουργία ενός συστήματος μικροχρηματοδότησης κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα με τη σύμπραξη τριών συνεταιριστικών τραπεζών (Ηπείρου, Καρδίτσας, Χανίων) και φορέων στήριξης οι οποίοι αξιολογούν τα επιχειρηματικά σχέδια και υποβοηθούν τις κοινωνικές επιχειρήσεις που απευθύνονται στο σύστημα για μικροδάνεια, έως 25.000 Ευρώ. Ήδη η Συνεταιριστική Τράπεζα Καρδίτσας στο πλαίσιο της συνεργασίας της με την ΑΝΚΑ έχει προχωρήσει στο δανεισμό 250 εγχειρημάτων (συμπεριλαμβανομένων και κοινωνικών επιχειρήσεων) συνήθως με ποσά της τάξης των 8.000-10.000 Ευρώ με ελάχιστα ποσοστά (0,2%) αθέτησης αποπληρωμής. Ταυτόχρονα, διερευνάται ένα αντίστοιχο σχήμα συνεργασίας με τη σύμπραξη και άλλων υποστηρικτικών φορέων όπως η ΚΟΙΝΣΕΠ Υποστήριξη ΚΑΛΟ στη Θεσσαλονίκη και το Youth Entrepreneurship Club στα Χανιά. Επιπλέον, χρειάζεται να σχεδιαστούν εναλλακτικά εργαλεία δανεισμού απευθείας από τους πολίτες σε κοινωνικές επιχειρήσεις (crowdfunding).
Στο εργαστήριο για τα Κέντρα Στήριξης παρουσιάστηκαν οι υπηρεσίες που παρέχουν φορείς όπως η ΑΝΚΑ στην Καρδίτσα, το Κέντρο ΕΡΓΑΝΗ στη Θεσσαλονίκη, το Impact Hub Athens και το Dock Συνεργατικός Χώρος για την ΚΑΛΟ στην Αθήνα. Πρόκειται για φορείς με διαφορετικό υπόβαθρο, νομική μορφή, σύνθεση μελών και εσωτερική λειτουργία. Για παράδειγμα, η ΑΝΚΑ είναι ΑΕ με εταίρους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης και συνεταιρισμούς, το Κέντρο ΕΡΓΑΝΗ είναι μια σύμπραξη φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης, πανεπιστημίων και εξαγωγικών επιχειρήσεων, το DOCK είναι ένα συνεργατικό εγχείρημα το οποίο λειτουργεί οριζόντια και δημοκρατικά στο εσωτερικό του και το Impact Hub Athens μια ιδέα που βασίζεται σε ένα διεθνές δίκτυο και λειτουργεί αποκεντρωμένα δημιουργώντας κοινότητες κοινωνικής καινοτομίας. Συνολικά, αναδείχθηκε η αναγκαιότητα για διαρκή υποστήριξη των εγχειρημάτων της ΚΑΛΟ καθώς και οι προκλήσεις για τη βιωσιμότητα των Κέντρων Στήριξης. Το Φόρουμ έχει διατυπώσει αναλυτικές προτάσεις για το πώς μπορεί να αναπτυχθούν ολοκληρωμένα οικοσυστήματα για το σύνολο των φορέων ΚΑΛΟ που θα είναι βιώσιμα μακροχρόνια και η ιδιοκτησία τους θα ανήκει στο πεδίο, ασκώντας τόσο συμβουλευτικό όσο και ελεγκτικό ρόλο για να αποτρέπονται φαινόμενα διαφθοράς ή αποτυχίας.
Εντύπωση προκαλεί ότι στην προκήρυξη του Υπουργείου Εργασίας για τη δημιουργία 89 Κέντρων Στήριξης για την ΚΑΛΟ ανταποκρίθηκαν μόλις 42 εγχειρήματα, και ελάχιστες προτάσεις αποδείχτηκαν τεχνικά άρτιες. Σε μια προσπάθεια επεξεργασίας συγκεκριμένων βελτιωτικών προτάσεων για την περίπτωση νέας προκήρυξης, προτάθηκε να συνυποβάλλεται μία μελέτη σκοπιμότητας η οποία να αποτυπώνει τις ανάγκες και δυνατότητες της περιοχής παρέμβασης και τον τρόπο εξασφάλισης της βιωσιμότητας του Κέντρου. Σημαντικό είναι να αξιοποιηθούν γνώσεις και εργαλεία μέσα από τη δικτύωση των κέντρων στήριξης. Παρουσιάστηκε, λοιπόν, η εκπαιδευτική πλατφόρμα kalomathe η οποία συστηματοποιεί και διαχέει στο πεδίο με ανοιχτό και προσβάσιμο τρόπο εκπαιδευτικό υλικό, πρακτικές και εργαλεία για τη δημιουργία βιώσιμων επιχειρήσεων ΚΑΛΟ. Πρόκειται για καρπό συνεργασία εγχειρημάτων και φορέων στήριξης (όπως ΑΝΚΑ, Dock, Open Lab Athens) με την πρωτοβουλία και τη στήριξη του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ Ελλάδας.
Στη δημόσια συζήτηση για το θεσμικό πλαίσιο και τις δημόσιες πολιτικές για την ΚΑΛΟ, μεταφέρθηκαν τα συμπεράσματα των εργαστήριων και αναδείχτηκαν αστοχίες στο Ν. 4430/2016 σύμφωνα με σχετική μελέτη του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ. Συγκεκριμένα:
- Ο Ν.4430/2016 επιχειρεί να αποτελέσει ένα νόμο-πλαίσιο για την ΚΑΛΟ δημιουργεί αποκλεισμούς όχι για λόγους πολιτικής αλλά λόγω του κατακερματισμένου θεσμικού πλαισίου.
- Πρόβλεψη διαφορετικών κριτηρίων για εγχειρήματα που αυτοδίκαια αναγνωρίζονται ως Φορείς ΚΑΛΟ (ΚΟΙΝΣΕΠ και ΣΥΝΕΡΓ) και για άλλα νομικά πρόσωπα (π.χ. το κριτήριο της σύγκλισης αμοιβών).
- Υποχρεωτικά κριτήρια για όλους τους φορείς ΚΑΛΟ που θέτουν ανυπέρβλητα εμπόδια στη λειτουργία τους, όπως η απαίτηση για μισθοδοτική δαπάνη ίση με 25% του τζίρου της προηγούμενης χρονιάς, απαίτηση ανέφικτη για επιχειρήσεις δίκαιου εμπορίου.
Στα ερεθίσματα αυτά, τοποθετήθηκαν μέλη του Συντονισμού Φορέων ΚΑΛΟ Αττικής τονίζοντας τη σημασία των Ενώσεων ως φορέων συλλογικής εκπροσώπησης και διεκδίκησης αλλαγών σε θεσμικό επίπεδο. Ο Συντονισμός Φορέων ΚΑΛΟ Αττικής ανέδειξε τα προβλήματα στους συνεταιρισμούς εργαζομένων όπως ότι οι αμοιβές των μελών δεν θεωρούνται μισθοδοτική δαπάνη με αποτέλεσμα να αποκλείονται από χρηματοδοτούμενα προγράμματα. Για να μπορούν όμως οι Ενώσεις να παίξουν το ρόλο τους πρέπει να αποτελούνται από εγχειρήματα τα οποία λειτουργούν πραγματικά στο πεδίο. Ο ειδικός σύμβουλος του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας εξήγησε το νόμο των ενεργειακών κοινοτήτων ως ένα θεσμικό εργαλείο βασισμένο στις συνεταιριστικές αρχές στον τομέα της ενέργειας. Το Φόρουμ κατέληξε στην αναγκαιότητα μιας συνεκτικής πολιτικής για την ΚΑΛΟ μέσα από το συντονιστικό ρόλο της Ειδικής Γραμματείας και την ενοποίηση της συνεταιριστικής νομοθεσίας στην Ελλάδα.
Οι εργασίες του Φόρουμ ολοκληρώθηκαν με μία ανοιχτή συνάντηση στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης όπου στεγάζονται φορείς Κ.ΑΛ.Ο. Παρουσιάστηκαν τα εγχειρήματα, καθώς και οι προκλήσεις και οι δυνατότητες που ανοίγονται. Παρουσιάστηκε και μια αντίστοιχη πρωτοβουλία που βρίσκεται σε εξέλιξη στη Στοά Εμπόρων του δήμου Αθηναίων. Παρόλο που ο Ν. 4430/2016 προβλέπει την παραχώρηση ακινήτων του δημοσίου σε Φορείς ΚΑΛΟ, υπάρχουν ακόμα προκλήσεις και η αναπτυξιακή εταιρεία του δήμου επιχειρεί να αποσαφηνίσει τα κριτήρια αλλά και τη διαδικασία ώστε αυτή η εμπειρία να διαχυθεί και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.